Çalışma ortamlarının güvenli ve sağlıklı olması, çalışanların sağlık ve güvenlik riski taşımaması bakımından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, başta 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği olmak üzere çok sayıda yasal düzenleme çıkarılmıştır. Çeşitli işletmelerin kullandığı birçok tesis, tesisat, makine ve araç ve gereçlerin, belli dönemlerde muayenelerinin yaptırılması bir zorunluluktur.
Aşağıda kısa başlıklar halinde zorunlu olarak yaptırılması gereken muayene ve kontrollerin neler olduğu açıklanmıştır.
- Makinaların güvenlik muayenesi
Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak makinalar ve aksamları da çoğalmaya ve çeşitlenmeye başlamıştır. Bu da beraberinde, çalışma ortamlarında iş kazalarının artmasına neden olmuştur. Bu yüzden alınacak güvenlik tedbirlerinin arttırılması bir zorunluluk haline gelmiştir. Yürürlükteki yasal düzenlemeler göre, işletmelerde kullanılan çok sayıda makinanın düzenli kontrollerinin yapılması zorunludur. Bu kontrollerin, konularında uzman olan makina mühendisleri tarafından yapılması gerekmektedir.
- Forklift muayene
Bugün çevikliği ve hareket kabiliyetleri ile çağımızın en önemli istifleme araçlarından biri forklift’lerdir. Ağır yükler taşıdıkları için de forklift’lerin düzenli kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Yasaya göre, olası bir kaza riskine karşı, düzenli kontrollerinin yapılması bir zorunluktur. Herhangi bir kaza yaşanması durumunda, ilk bakılacak nokta forklift’in düzenli kontrollerinin yapılmış olup olmamasıdır. Aksi halde işletme sahibi sorumlu tutulacaktır.
- Vinç muayene
Vinçler, diğer kaldırma ve iletme araçları gibi ağır yük altında çalışan araçlardır ve kullanma koşulları açısından sürekli kontrol altında tutulması gerekmektedir. Vinçlerin ve aksesuarlarının, bazen yanlış ve kusurlu kullanımı sonunda, bazen de düzenli bakımlarının yapılmamış olması yüzünden istenmeyen kazalar yaşanmaktadır. Vinçlerin belli dönemlerde bakımlarının yaptırılması, hem çalışanların korunması açısından hem de iş yerinin gereksiz maliyetlere katlanmaması açısından gerekli bir uygulamadır.
- Platform muayane
Yerden yüksekte yapılan geçici işler için, uygun bir platform kurularak, çalışmaların güvenlik içinde ve uygun ergonomik koşullarda yapılması sağlanmaktadır. Bunun için güvenli çalışma koşullarını sağlayacak ve devam ettirecek en uygun platform kurulur. Kullanılan platformların muayenelerinin yaptırılması yasal olarak zorunludur. Düzenli muayenelerini yaptırmadan bu platformları kullanan iş yerleri, bunun sonuçlarından birinci derecede sorumlu olacaklardır.
- Transpalet muayene
Transpaletler de forkliftler gibi istifleme makinelerinden biridir. İnsan gücü ile çalışan (manuel transpalet) veya motor gücü ile çalışan (motorlu transpalet) modelleri bulunmaktadır. Taşıma kapasitesinin üzerinde yükleme yapılması, hatalı yükleme yapılması, transpaletlerin hatalı kullanılması ya da motorlu transpaletlerin ehliyetsiz kişiler tarafından kullanılması kazalara neden olabilir. Hem çalışanların korunması hem de bir kazada işverenin sorumluluğu açısından, transpaletlerin belli dönemlerde bakımlarının yaptırılması gerekmektedir.
- Caraskal muayene
Caraskal’lar kaldırma veya iletme makineleri grubunda bir araçtır. Taşınabilir ayaklar üzerinde hareket eder ve üzerindeki makaralar düzeni ile ağır cisimlerin bir yerden başka yere taşınması için kullanılır. Bir çeşit portatif vinç görevi görürler. Caraskal’ların ilgili standartlarda başka bir süre öngörülmemişse yılda en az bir kez uzman mühendisler tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir.
- Mobil vinç muayene
Mobil vinçler kaldırma veya iletme araçları grubuna girmektedir. Mobil vinçler, düşey ve yatay hareket edebildikleri için, her türlü yükün kaldırılması ve taşınması için kullanılabilirler. Yasaya göre umulmadık bir kaza ile karşılaşılması halinde, işverenler sorumlu olmaktadır. Mobil vinçlerin düzenli kontrollerinin yaptırılması bir güvenlik koşuludur.
- Araç kaldırma lifti muayene
Araç kaldırma liftleri genelde iki veya dört kolonludur. Otomobillerin ve hafif ve orta ağır sınıf ticari araçların bakımları sırasında kullanılırlar. Genel olarak oto tamirhaneleri ve servisleri tarafından kullanılır. Bakım ve tamir gerektiren araçların alt kısmında genel kontroller yapılırken, fren düzeneklerine bakılırken, susturucu değiştirilirken ve benzeri çalışmalar için aracın ergonomik bir yüksekliğe kaldırılmasını sağlarlar. Taşıdıkları yük ağır ve riskli olduğu için, bu araçların kullanımı da risklidir.
- Kazanlar ve basınçlı kaplar muayene
Kazanlar ve basınçlı kaplar, kullanıldıkça korozyona uğrarlar. Bağlantı ve kaynak yerlerinde açılmalar veya çatlaklar olabilir. Bunlar gözle görülemeyebilir ancak bu şekilde kullanılmaya devam edilirse, patlama riski ortaya çıkar. Yapılan muayenelerde hatalar ortaya çıkarılır ve basınçlı kapların güvenli bir şekilde çalışıp çalışmadığı ve kullanıma uygun olup olmadığı tespit edilir. Bu şekilde iş yerlerinde daha güvenli bir çalışma ortamı yaratılmış olur.
- Asansör muayene
Asansörlerin periyodik muayeneleri, asansörün can ve mal güvenliği bakımından kullanıma uygun olup olmadığı açısından yapılan ayrıntılı muayenedir. Periyodik kontrol ile asansöre yapılan düzenli bakımlar da kontrol edilmektedir. İnsan ve yük taşıyan asansörlerin, ilgili standartlarda başka bir süre öngörülmemişse, yılda en az bir kez uzman kişiler tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir.
- Topraklama muayene
Topraklama, ev ve iş yerlerinde kullanılan cihazlarda herhangi bir elektrik kaçağı olması durumunda, insan hayatını tehlikeye atmamak için, gerilim altında olmayan bölümlerin bir iletken ile toprağa bağlanmasıdır. Topraklama muayenesinde Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ve Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği’nde belirtilen kriterler esas alınmaktadır.
- Elektrik panosu muayene
Elektrik panosu, elektriğin işletmede kullanılan sistemlere dağıtılmasına yarayan ve içinde elektrik sayaçları, kondansatörler, güç kontaktörleri, ölçü aletleri, güç rölesi, kontrol rölesi, kesici şalterler ve elektrik sigortası gibi elemanların bir arada bulunduğu bir kabindir. Genel olarak elektrik panolarında, muayene sırasında, panoların bulunduğu yer, fiziksel durumu, yalıtım özellikleri, kısa devre dayanıklılığı, koruyucu devrenin etkinliği, mekanik işlevselliği, ısınma artışı gibi hususlar kontrol edilir.
- Katodik koruma ölçümleri muayene
Katodik koruma, metal yapıları, bulundukları ortam içinde elektrokimyasal yollarla korozyondan koruma şeklidir. Bu yöntem, korozyonu kontrol altına almak için elektrik akımına gerek duymaktadır. Elektrik akımı durduğu anda metal yapı korozyona uğramaya devam edecektir. Bu yüzden, katodik koruma sisteminin belli aralıklarla kontrol edilmesi ve muhtemel arıza durumlarına anında müdahale edilmesi gerekmektedir.
- Paratoner kontrolleri muayene
Parlayıcı ve patlayıcı özellikleri olan tehlikeli maddelerin üretildiği veya depolandığı binaların, yürürlükteki yasal düzenlemeler çerçevesinde, yıldırıma karşı donatılması gerekmektedir. Yıldırıma karşı korunma paratonerler ve alınacak diğer koruyucu önlemlerle sağlanabilir. Paratonerlerden beklenen yararı elde edebilmek için yılda en az bir kere ehliyetli kişiler tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir.
- Gürültü ve titreşim kontrolleri muayene
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, çıkarılan Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik ve Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik hükümleri gereğince, çalışanların mekanik titreşimlerden ve yüksek gürültüden korunmalarını sağlamak ve ortaya çıkacak sağlık ve güvenlik risklerinin önüne geçmek için, maruz kaldıkları mekanik titreşim ve gürültü düzeyinin ölçümlenmesi ve kontrol edilmesi gerekmektedir.